Bagel Stop w Krakowie

Bajgiel to typowe żydowskie pieczywo wypiekane od XVII wieku. Jest sporo historii o tym, skąd pochodzi. Legenda mówi, że przybył on do Polski z Wiednia, jako prezent na cześć zwycięstwa króla Jana III Sobieskiego nad Turkami w 1683. Inni, powołują się na wymienianie bajgla już w 1610 roku w krakowskim dokumencie miejskim jako prezentu dawanego kobietom po urodzeniu dziecka. Sama nazwa wywodzona jest od niemieckiego słowa Bügel oznaczającego rączkę od kosza lub strzemię. Właśnie taki kształt mają bajgle, nazywane w Yiddish beygel, a po angielsku - bagel.

Wraz z wielką emigracją na przełomie wieków bajgle przeniosły się za ocean. Najpierw pojawiły się na Manhattanie, koło 1900 roku. W 1907 w Nowym Jorku powstała (obecnie już nieistniejąca) International Beigel Bakers' Union, która miała między innymi strzec sekretu wypieku bajgli. Receptury mogły być przykazywane z pokolenia na pokolenie wyłącznie synom członków stowarzyszenia. Część z nich produkowała bajgle wyłącznie ręcznie jeszcze do lat pięćdziesiątych XX wieku.

Pierwszą fabrykę bajgli założył poza Nowy Jorkiem żydowski piekarz polskiego pochodzenia, Harry Lender w 1927 roku w New Haven w Connecticut. To też jego firma, istniejąca do dziś (chociaż od 2003 roku już w ramach ogromnego koncernu Pinnacle Food) jako pierwsza wypuściła na rynek mrożone bajgle, które przez supermarkety trafiły do masowego klienta.

Dzisiaj bajgle stają się także popularne w Polsce. Coraz więcej lokali proponuje je na śniadanie z różnymi dodatkami. Nie ma w Polsce bardziej znanego "żydowskiego" osiedla niż Kazimierz w Krakowie, więc i bajgli to właśnie przede wszystkim tam powinno się spróbować. My trafiliśmy na późniejsze śniadanie do niewielkiej kawiarenki przy krakowskim placu Wolnica.

Bagel Stop Art Cafe zostało założone przez małżeństwo, Polkę i Irlandczyka, który to jest też autorem wiszących w lokalu nowoczesnych obrazów. W ofercie są codziennie świeżo upieczone bajgle od krakowskiego piekarza, który używa ponoć do wypieku maszyny pochodzącej wprost z Nowego Jorku.

Bajgle są smaczne nawet z samym masłem. Można jednak wybrać wiele dodatków, są wersje wytrawne z twarożkiem lub na słodko z masłem orzechowym. Nam najbardziej odpowiadała wersja z wędzonym łososiem. Do tego oczywiście czarna kawa i w niewielkim ogródku z możliwością oglądania dawnego rynku miasta Kazimierz, obecnego placu Wolnica. Na tym samym budynku, w którym znajduje się Bagel Stop można znaleźć tablica informującą, że w tym miejscu w 1868 r. odkryto relikty budowli uniwersyteckich, które król Kazimierz Wielki zaczął wznosić, ale nie zostały nigdy ukończone.

Informacje praktyczne: Bagel Stop Art Cafe znajduje się w Krakowie przy pl. Wolnica 11, można tu dojść z dworca kolejowego Kraków Główny i Regionalnego Dworca Autobusowego w 30 min. (Planty ul. Westerplatte, ul. Starowiślna, ul. Józefa Dietla, ul. Bożego Ciała) lub z Rynku Głównego w 20 min (ul. Grodzka, ul. Stradomska, ul. Krakowska). Bagel Stop Art Cafe jest otwarte codziennie od 11.

Cafe du Monde w Warszawie

Panie starsze już wcześniej wstawszy piły kawę, 
Teraz drugą dla siebie zrobiły potrawę 
Z gorącego, śmietaną bielonego piwa, 
W którym twaróg gruzłami posiekany pływa. 
Zaś dla mężczyzn więdliny leżą do wyboru: 
Półgęski tłuste, kumpia, skrzydliki ozoru, 
Wszystkie wyborne, wszystkie sposobem domowym 
Uwędzone w kominie dymem jałowcowym; 
W końcu, wniesiono zrazy na ostatnie danie: 
Takie bywało w domu Sędziego śniadanie.*

Dziś śniadania może nie są aż tak wystawne, jednak wszyscy zgodnie przekonują że jest to najważniejszy posiłek w ciągu całego dnia. Mimo że najważniejszy, to zazwyczaj spożywany w domowym zaciszu. Od paru lat pojawia się jednak moda, aby i na śniadanie udać się do restauracji. Na szczęście absurd w postaci menu śniadaniowego w lokalach czynnych w standardowych restauracyjnych godzinach czyli od południa zaczyna znikać, na rzecz "specjalizowanych" miejsc, do których może zajrzeć z rana.

Na śniadanie na mieście decydujemy się rzadko, w dużym stopniu ze względu na zamiłowanie do dłuższego spania w dni wolne i rozpoczynanie pracy już o ósmej w dni robocze. Wyjątkiem była wizyta w Warszawie. Może dlatego, że - przepraszam, jeśli stereotypowo - ale ze stolicą właśnie zwyczaj jadania śniadań na mieście najbardziej mi się kojarzy. Wybór padł na niewielki lokalik przy Alejach Jerozolimskich. Aby nie było już tak całkiem sztampowo, to na tym "drugim" końcu. A więc już na Ochocie (niedaleko dawnego dworca Warszawa Główna, obecnego Muzeum Kolejnictwa).

Cafe du Monde znajduje się na parterze PRL-owskiego bloku, chociaż wystrój wcale PRL-owski nie jest. Właściwie to i na te bloki warto zwrócić uwagę. To skupisko bloków w Alejach Jerozolimskich pomiędzy Placem Starynkiewicza a Placem Zawiszy nosi nazwę Osiedla Kombajn. Podobno architektom zarys placu budowy, który mieli naszkicowany na planie, skojarzył się z kształtem tego właśnie pojazdu.

Lokal jest malutki, zaledwie kilka stolików, urządzony bardzo przytulnie. Stoliki przykryte kraciastymi obrusami, na ścianach pełno uroczych drobiazgów, a do tego roznoszący się dookoła zapach świeżego pieczywa, które w postaci kajzerek, bajgli, bagietek i rogalików rozłożone jest w każdym wolnym miejscu baru. Do wyboru są cztery zestawy śniadaniowe po 15 zł (w tym kawa) - wiejski z jajecznicą lub jajkami sadzonymi, wiedeński z parówkami na ciepło, francuski z croissantami na słodko lub wytrawny z wędliną i żółtym serem. Porcje średniej wielkości, ale i tak można wyjść dobrze najedzonym, szczególnie że można jeszcze dokupić jakiś dodatek w postaci domowych ciast czy słodkich rogalików do kawy.

Podsumowując - pieczywo było pyszne i świeże, dodatki bez zarzutu. Jajecznica z dwoma plasterkami dobrze wysmażonego bekonu, wszystko przygotowane szybko i sprawie. Pozostaje tylko polecić. I to nie tylko na "śniadanie", gdyż w Cafe du Monde śniadania podawane są przez cały dzień - od 7 rano do 8 wieczorem!

Znajdujące się prawie po drugiej stronie Muzeum Kolejnictwa
jest obowiązkowym dodatkiem do wizyty w Cafe du Monde
(lub Cafe du Monde jest obowiązkowym dodatkiem do wizyty
w Muzeum Kolejnictwa). Na ostatnim planie - bloki Osiedla Kombajn.

Informacje praktyczne: Piekarnio-kawiarnia Cafe du Monde znajduje się w Warszawie przy Al. Jerozolimskich 113-115, można tu dojść z Warszawa Centralnej w 10 min. Najbliżej jest z przystanku WKD Warszawa Ochota - wystarczy przejść na drugą stronę ulicy. Obok są też przystanki komunikacji miejskiej Pl. Starynkiewicza, stają tu tramwaje 7, 8, 9, 22, 24, 25 i autobusy 127, 128, 157, 158 i 175. Cafe du Monde jest otwarte codziennie od 7 do 20, a w soboty i niedziele od 9 do 18.

* Adam Mickiewicz, "Pan Tadeusz", księga II "Zamek"

Maszoperia na Helu

Maszoperia to dawne stowarzyszenie rybaków, którzy prowadzili razem połowy na morzu. Członkowie maszoperii - maszopi - zawierali porozumienie na zasadach równości i solidarności. Każdy z maszopów w równym stopniu łożył na wyposażenie łodzi do połowów, miał też równy udział w podziale połowu i pieniędzy uzyskanych ze sprzedaży nadwyżek ryb. Słowo maszoperia pochodzi z niderlandzkiego maatschappij i w Holandii w nazewnictwie firm wykorzystywane jest po dziś dzień, nie tylko w branżach związanych z morzem, czego przykładem mogą być Koninklijke Luchtvaart Maatschappij, czyli KLM (Królewskie Holenderskie Linie Lotnicze).

W Polsce maszoperie były znane już od czasów średniowiecza. Zrzeszali się w nich głównie Kaszubi. Co ciekawe, istniały różne odstępstwa od zasady równości, np. maszop żonaty otrzymywał zysk o 25% większy, wdowa - dopóki nie sprzedała sieci zmarłego męża i udostępniała je maszoperii męża - też otrzymywała pewien zysk. Jeśli ktoś był ciężko chory, przez rok brał udział w podziale zysku, tak jakby był całkowicie sprawnym członkiem maszoperii, chyba że choroba wynikała z pijaństwa - wtedy część zysku oddawano biednym. Inne reguły nakazywały maszoperii oddanie pewnej, zazwyczaj jednej dziesiątej, części zysku na cele społeczne, przytułki, szpitale czy kościoły.

Na czele maszoperii stał szyper, który zajmował się też podziałem zysków. Podziały odbywały się w dni, kiedy nie pracowano - w niedziele lub gdy sztorm nie pozwalał na wyjście morze. Nie była to prosta czynność, tradycyjnie wiązała się z dłuższym spotkaniem kończonym wspólnym posiłkiem i napitkiem. Stąd też z czasem nazwa maszoperii przylgnęła do tawern i gospód, w których takie spotkania się odbywały.

Restauracja Maszoperia na Helu istnieje już prawie 40 lat. Tworzą ją trzy domki: mały, większy i największy. Ten średni to zabytek z 1830 roku - typowa helska chata rybacka, która do dzisiaj zachowała klimatyczne wnętrze ze starymi meblami. Mały domek to niegdysiejsza zwykła komórka, a teraz mieści jedną kameralną salę z kominkiem. Największy został dobudowany niedawno jako wierna replika typowej kaszubskiej chaty. Wewnątrz w ścianę frontową wkomponowano autentyczne bulaje z łodzi podwodnej.

Według informacji z karty większość potraw, które oferuje restauracja Maszoperia, to albo własne przepisy właścicielki - Anny Marii Chwirot, albo - zdobyte przez nią. My weszliśmy tutaj głównie po to, aby spróbować czegoś typowo kaszubskiego. Potraw kuchni kaszubskiej jest jednak stosunkowo niewiele w menu, ale powód tego taki - jak twierdzą właściciele - że kuchnia kaszubska była zawsze bardzo uboga. Tu mieszkali biedni ludzie, odżywiali się bardzo prosto.

Mimo wielkiego wyboru ryb, smakowicie wyglądających na talerzach licznie zebranych gości, zdecydowaliśmy się na spróbowanie tylko kuchni regionalnej. Na przystawkę - dorsz w bekonie. Niewielkie kawałki białego dorsza, ugotowane ale nie rozgotowane, zawinięte w przypieczone kawałki pysznego boczku. Jedyny zarzut jaki można postawić – zdecydowanie za mało. Ale w końcu to tylko przystawka Potem zupa rybna z kawałkami łososia. Bardzo przyjemnie rozgrzewająca - mimo środka lata nam akurat w Helu przydarzył się dzień deszczowy - i pachnąca tak, że już samym tym zapachem można by się nacieszyć.

W roli wakacyjnego dodatku do jedzenia wystąpiło oczywiście piwo. Wybór duży i mimo że nie jest to piwo dokładnie z tego regionu (browar Gościszewo położony jest pod Malborkiem), to cóż innego można wypić będąc na Helu jak "Viva Hel". Jest to piwo pszeniczne o lekko owocowym kwaśnym smaku, lekkiej goryczce i wyraźnie drożdżowym posmaku. Kolor, jak na nadmorski obszar przystało, typowo bursztynowy.

Informacje praktyczne: Restauracja Maszoperia znajduje się w Helu przy ul. Wiejskiej 110, można tu dojść z dworca kolejowego (przystanek PKS obok) w 12 min. (przez ul. Dworcową) lub z portu i molo w 5 min (przez ul. Żeglarską). Restauracja Maszoperia jest otwarta przez cały rok od 10 do 22, w sezonie od czerwca do sierpnia od 8 do 23.

Stara Stajnia w Łomnicy

Dominium Łomnica to dwa pałace i folwark w podjeleniogórskiej wsi. Duży pałac powstał na początku XVIII wieku, a mały, nazywany też Domem Wdowy, sto lat później. Ostateczna przebudowa, która nadała pałacom wygląd taki, jaki możemy obserwować dzisiaj, nastąpiła w połowie XIX wieku po przejęciu pałacu przez rodzinę von Küster. Całość otoczono parkiem krajobrazowym w stylu angielskim rozciągającym się wzdłuż rzeki Bóbr. Tworzy on spójną kompozycję ze znajdującym się po drugiej stronie rzeki parkiem Pałacu Wojanów. Obydwa pałace w linii prostej dzieli zaledwie kilkaset metrów i jest to jeden z najbardziej uroczych zakątków jeleniogórskiej Doliny Pałaców i Ogrodów.

Obecni właściciele, Ulrich i Elizabeth von Küster, przyjechali do Łomnicy na początku lat 90. XX wieku. Nabyli wtedy, nie bez pewnych trudności, zrujnowany pałac od Agencji Nieruchomości Rolnych. Potem udało im się nabyć również Dom Wdowy i zabudowania folwarczne. Remont zaczął się od razu i mimo że dzisiaj widać już wiele efektów renowacji, to w wielu miejscach trwa on nadal. 

Obecnie w pałacu znajduje się otwarte codziennie muzeum. Zwiedzać można historyczne sale na parterze z typowymi dla dworów dolnośląskich od XVIII do XIX wieku meblami i wyposażeniem. W Domu Wdowy znajduje się hotel i restauracja, w zabudowaniach folwarcznych - sklep lniarski, sklep z produktami regionalnymi, piekarnia i druga, moim zdaniem ta ciekawsza, restauracja.

Restauracja "Stara Stajnia" urządzona jest w stylu rustykalnym. Wszędzie pełno starych maszyn i narzędzi rolniczych oraz sprzętów kuchennych, które nadają miejscu specyficzny klimat, podobnie jak obecne w paru miejscach stare zdjęcia. Dania zamawia się przy barze, chociaż przed podejściem dobrze jest się chwilę zastanowić, bo wybór jest niemały. Menu składa się z dań typowej polskiej kuchni, smacznych i serwowanych w całkiem dużych porcjach.

Byliśmy tam już dwukrotnie, więc mieliśmy okazję spróbować kilku propozycji. Szczególnie godne polecenia są pierogi z pełnoziarnistej mąki w różnych smakach oraz robione na świeżo placki ziemniaczane. Warto też zamówić zestawy, jak na przykład "Patelnia Chłopska", gdzie znajdziemy smażone ziemniaczki, boczek z cebulką i na wierzchu dwa jajka sadzone.

Przy zimowych wizytach polecam zdecydować się na grzane wino z dodatkami podawane w bolesławieckim kubku, a latem - na maślankę lub zimny kwas chlebowy. O każdej porze roku warto też spróbować oryginalnych karkonoskich nalewek w stylu likieru staniszowskiego, mimo że ten oryginalny jest już u nas niedostępny, bo produkcja po wojnie "przeniosła się" do zachodnich Niemiec.  

Informacje praktyczne: Stara Stajnia znajduje się w zespole pałacowym Dominium Łomnica pod Jelenią Górą. Można tu dojechać autobusem podmiejskim linii 3, 11 lub 33 z okolic dworca PKP (przystanek Tunel przy ul. Wincentego pola po drugiej stronie torów) i PKS (przystanek za płytą dworca przy obwodnicy - linie 3 i 33 lub po wyjściu z dworca w stronę centrum - linia 11) do przystanku Łomnica Szkoła, skąd widać już park i pałac. Autobusy w weekendy są średnio co godzinę, w tygodniu nawet częściej. Restauracja jest czynna codziennie od 11 do 21 w sezonie (połowa marca - koniec października) i do 20 poza sezonem.